Experimenten pensioenfondsen voor zzp’ers zinloos en gedoemd te mislukken

Pensioenfondsen zijn ongeschikt voor zzp’ers. Experimenteren met deze ’tweede pijler’ voegt dan ook niets toe.

Dit artikel, door Sjaak Zonneveld, mededirecteur van BrightPensioen, verscheen eerder/ook op de website ZiPconomy.

Het wetsvoorstel Wet toekomst pensioenen biedt pensioenfondsen mogelijkheden experimenten te doen om meer zzp’ers aan pensioen te krijgen. Als argument hiervoor wordt gegeven dat “zelfstandigen zo kunnen profiteren van het collectieve karakter van de tweede pijler en de voordelen die daarmee samenhangen”. Maar de tweede pijler van ons pensioenstelsel heeft helemaal geen voordelen te bieden ten opzichte van wat de derde pijler zzp’ers te bieden heeft. Wel zijn er veel nadelen.

Waarom willen pensioenfondsen de zzp’ers?

Er komen steeds meer zzp’ers. Dat betekent simpelweg steeds minder deelnemers aan pensioenfondsen. Vooral steeds minder jongeren, waardoor die fondsen vergrijzen. En vanwege de doorsneesystematiek – waarbij jongeren ouderen subsidiëren – is dat vervelend voor pensioenfondsen. Die systematiek wordt in de toekomst aangepast, maar voorlopig hebben we hier nog wel even mee te maken.

Pensioenfondsen willen (semi-)verplicht pensioen

In het FD van 9 februari lazen we dat pensioenfondsen boos zijn over het uitblijven van specifieke wetgeving voor dit experiment. En dan gaat het vooral over de wetgeving voor zogenaamde ‘Auto enrollment’. Wat betekent dat het weliswaar niet verplicht is, maar dat het ‘wie zwijgt stemt toe’ principe geldt. Een makkelijke manier om klanten te werven. En dan is een volgende stap naar de door vakbonden vurig gewenste pensioenplicht voor zzp’ers dichtbij. De enige reden dat de verplichte AOV voor zzp’ers als een vreemde eend in het pensioenakkoord stond, was immers omdat de pensioenplicht voor zzp’ers niet doorging.

Zzp’ers zien nu al niets in pensioenfonds

Er is niet eens nieuwe wetgeving nodig. Zzp’ers kunnen al heel lang vrijwillig bij een pensioenfonds blijven als ze zzp’er worden. Zo kun je bij Zorg en Welzijn (PFZW) als zzp’er vrijwillig pensioen blijven opbouwen. Naar schatting maken in heel Nederland nog geen zeshonderd zzp’ers daar gebruik van. In totaal bij alle pensioenfondsen… En bij het enige bedrijfstakpensioenfonds waar ook zzp’ers verplicht zijn om zich aan te sluiten – BPF schilders – procederen de zzp’ers al jaren om onder die verplichting uit te komen.

Waarom de derde pijler beter past

Vrijwel niemand kiest voor vrijwillige voortzetting bij een pensioenfonds, maar wel voor derde pijler oplossingen. En dat is niet zo vreemd. Die past simpelweg beter en heeft veel voordelen ten opzichte van de tweede pijler.

• Flexibele inleg
  Een zzp’er moet er elke maand zijn inleg kunnen aanpassen. Bij pensioenfondsen kan dat niet. Bij BrightPensioen, maar ook bij andere aanbieders van zzp-pensioen, kunnen zzp’ers maandelijks hun inleg aanpassen. En velen doen dat ook.
• Flexibele uitkering
  Bij een pensioenfonds is je uitkering altijd levenslang. Binnen de derde pijler is het minimaal vijf jaar, maximaal levenslang plus alles wat daartussen zit. Keuzevrijheid en flexibiliteit, iets wat zzp’ers willen.
• Flexibel bij arbeidsongeschiktheid
  Je pensioenpot binnen de derde pijler kun je aanwenden als je langdurig arbeidsongeschikt bent. Het zzp-pensioen heeft dit in 2016 bewerkstelligd. Binnen de tweede pijler kan dit niet.
• Pensioen naar nabestaanden
  Als je overlijdt gaat binnen de derde pijler de opgebouwde waarde naar je erfgenamen. Daarnaast heeft een zzp’er de vrijwillige keuze een verzekering af te sluiten.
• Individueel
  In de derde pijler bouw je een individueel pensioenvermogen op. Onafhankelijk van welk werk je doet: je pensioenrekening verandert niet. Bij een pensioenfonds blijft jouw geld in het collectief. Je betaalt straks ook nog eens 10% voor een vage buffer die niet van jou is. En ga je naar een opdrachtgever die niet onder dat eerdere pensioenfonds valt, dan moet je weer elders anders je pensioen opbouwen.

Die laatste onderstreept nog eens waarom een pensioenfonds ongeschikt is voor zzp’ers. Zzp’ers wisselen per definitie vaak van werk. In theorie kan een zzp’er bij elke nieuwe klus weer een nieuwe pensioenregeling krijgen. Dan zou je elke keer weer een waardeoverdracht moeten doen naar de nieuwe pensioenaanbieder. Bovendien kan dat niet als de dekkingsgraad te laag is.

Zelfs geen schaalvoordelen

Je zou nog kunnen denken – of misschien zelfs verwachten – dat een pensioenfonds met honderdduizenden deelnemers schaalvoordelen zou moeten opleveren. Goedkoper zou zijn. Ook dat blijkt niet zo te zijn. Uit een vergelijkend kostenonderzoek van adviesbureaus Deal Consultancy en AF Advisors bleken de kosten van BrightPensioen en het ZZP Pensioen voor iemand die € 100.000 aanvullend pensioen belegt, lager dan de gemiddelde kosten van pensioenfondsen.

Ik kan dus geen voordelen bedenken van deze experimenten. En ook andere pensioendeskundigen zien er niets in. Er zijn betere manieren om zzp’ers te stimuleren een potje voor later op te bouwen.

Experimenteer in de derde pijler

Wij denken dat het goed is te experimenteren. Maar als deze experimenteren in de tweede pijler niet slagen, zal dit bijdragen aan het negatieve imago dat pensioen nu al heeft. Bijdragen aan het beeld dat je als zzp’er maar beter niets met pensioen van doen kunt hebben. Experimenteer daarom in de derde pijler. Bijvoorbeeld door de pensioenopbouw van de zzp’er te koppelen aan de omzetaangifte. Een idee dat afkomstig is van gedragseconoom en voormalig eerste kamerlid Henriëtte Prast.

De belangrijkste barrière: geld staat vast

Diverse onderzoeken tonen aan dat zzp’ers weliswaar minder pensioen opbouwen, maar wel meer vermogen bezitten dan mensen in loondienst. Waarom kiezen zoveel zzp’ers ervoor om hun vermogen op een andere manier op te bouwen? Waarom laten ze het fiscale voordeel liggen? De belangrijkste oorzaak is terughoudendheid het geld definitief vast te zetten. Zzp’ers willen heus wel een appeltje voor de dorst. Alleen kan die dorst op elk moment intreden, zoals tijdens de huidige coronacrisis.

Verruim mogelijkheden om pensioen eerder aan te spreken

Sinds 2016 kunnen zzp’ers bij langdurige arbeidsongeschiktheid eerder aan hun individuele pensioenpot komen. Maar waarom alleen bij arbeidsongeschiktheid? Waarom ook niet als door andere oorzaken er een grote terugval in inkomen plaatsvindt? Maak het mogelijk je pensioenpot aan te spreken als het inkomen drastisch terugvalt. Ongeacht de oorzaak. Dat zal voor veel zzp’ers de drempel weghalen om voor pensioen te sparen. En het zal zorgen dat bij een volgende crisis meer zzp’ers een buffer hebben. Het woord is hiervoor aan de politiek.